हामी को हौं?

हामी के गर्छौं? 

हामी पारदर्शिता र जवाफदेहिताकाे प्रबर्धन गर्छौं।

हामी सार्वजनिक वृत्तमा गरिएका दाबी सही हुन् कि हाेइनन् भनी जाँचेर दाबीकर्तालाई जवाफदेही बनाउँछौं । जानाजानी वा नजानेरै झूट फैलाउने काम राेक्नु वा कम गर्नु हाम्रो उद्देश्य हाे ।

हामी नेपाली सामाजिक सञ्जालमा फैलिएको मिथ्या चेक गर्छौँ, तिनको सत्यापन गर्छौं । हामी मूलधारका सञ्चारमाध्यममा प्रकाशित वा प्रसारित झूटा दाबीहरू पहिचान गरी प्रमाणित सामग्री प्रकाशन गर्छौं । हामी निश्चित पार्टी, समूह वा विचारको पक्ष वा विपक्षमा छैनौं, समर्थन वा विरोध गर्दैनौँ । हामी मतदाताहरूलाई तथ्यमा आधारित र प्रमाणित सूचना दिई सही निर्णय र छनोट गर्न सघाउँछौँ ।

हामी तथ्यपरक र विश्वसनीय स्रोतमा आधारित निष्पक्ष रिपोर्टहरू प्रकाशित गरेर मिथ्याको प्रतिवाद गर्छौँ । हामीलाई थाहा छ, धेरैजसाे सामयिक विषयहरू जटिल हुन्छन् । तर तिनलाई सकभर सबैले बुझ्ने भाषामा सविस्तार व्याख्या गर्न सकिन्छ । त्यस्ता विस्तृत जानकारीले आम मानिसलाई कुनै पनि विषयमा आफ्नो धारणा बनाउन मद्दत गर्छन् । हामी सञ्चारकर्मी, राजनीतिकर्मी, विद्यार्थी, व्यवसायी या अन्य जो कोहीलाई मिथ्याको प्रतिवाद गर्ने क्षमता विकास गर्न सघाउँछौँ । त्यसका लागि हामी सत्यापन वा तथ्यजाँच र डिजिटल साक्षरतालगायतका विषयमा कार्यशाला, तालिम र छलफल गर्छौं ।

हामीले सत्यापन-तथ्यजाँच गरेका सामग्रीकाे निष्कर्षलाई हामी पाँच वर्गमा राख्छौं । ती हुन्:

हाम्रा मूल्यांकनको वर्गीकरण परिस्थितिअनुसार थपिन सक्छ ।

हाम्रा वर्गको परिभाषा:

• सही : सत्यापन वा तथ्यजाँचपछि सही साबित भएका सामग्री ।
• गलत : सत्यापन वा तथ्य जाँचपछि गलत साबित भएका सामग्री ।
• अर्ध-सत्य : दाबीका केही अंश सही तर महत्त्वपूर्ण भाग गलत भएका सामग्री ।
• भ्रामक : सामग्री सही नै भए पनि फरक मिति र सन्दर्भमा फैलाइएका वा गरिएका दाबी ।
• अप्रासङ्गिक : प्रसङ्ग नमिलेका, बेप्रसङ्गका वा बिनासन्दर्भका दाबी ।

सत्यापन  ना. [सं]
१. कुनै भनाइको सत्यता प्रमाणित गर्ने काम, आवश्यक कुराको जाँचपडतालपछि पत्ता लगाइने सत्यता।
२. सत्यको पालना वा निर्वाह गर्ने काम।

नेपाली बृहत् शब्दकोश

हामी कसरी सत्यापन गर्छौं?

सत्यापन वा तथ्यजाँचको केन्द्रमा कुनै पनि सामग्रीकाे यथार्थ वा सत्य प्रमाणित गर्ने कार्य हुन्छ ।

हामी परम्परागत र ओपन साेर्स इन्भेस्टिगेसन (असिन्ट) भनिने सार्वजनिक रूपमा डिजिटल मञ्चमा उपलब्ध स्रोत सामग्री र विधि प्रयोग गरेर दाबी सही हाे कि हाेइन भनी पुष्टि गर्छौं ।

कुनै सामग्री कति व्यापक रूपमा फैलिएकाे छ, त्यसको सत्यापन गरिएन भने त्यसले के कस्तो हानि गर्न सक्छ, त्यसलाई  ‘प्रभावशाली’ वा कस्ता व्यक्तिले फैलाइरहेका छन् जस्ता केही  प्रश्नकाे जवाफका आधारमा हामी कुनै कुराको सत्यापन गर्ने कि नगर्ने टुंगाेमा पुग्छौँ । त्यसपछि हामी शाेध अनुसन्धान गर्छाै । यसका लागि हामी अनलाइन माध्यम र विषय विज्ञ दुवैकाे सहयाेग लिन्छाैँ । तथ्यजाँचकाे निष्कर्ष प्रमाणमा आधारित हुन्छ ।

मिथ्या पहिचान गर्न हामी परम्परागत र डिजिटल मिडिया र सामाजिक सञ्जालकाे निगरानी गर्छाैँ । सामाजिक सञ्जालमा प्रकाशित हुने हरेक सामग्री (जस्तै मिम, फोटो, भिडियो, पोस्ट वा यी सबैको संयोजन) लाई हामी दाबीका रूपमा बुझ्छाैँ । सामाजिक सञ्जाल प्रयोगकर्ता, सार्वजनिक व्यक्ति, सार्वजनिक वृत्तमा रहेका व्यक्ति वा निर्वाचित पदाधिकारी, दलका उम्मेदवार तथा वा राजनीतिक दलका नेताका भनाइ वा मन्तव्य हाम्रालागि दाबी हुन् । कुनै पनि शंकास्पद सूचना वा दाबी देखेपछि हामी त्यसलाई ‘पाँच क’ (कहिले, कसरी, किन, कहाँ र कसले) काे कसीमा केलाउँछाैँ । जस्तै: के यो सही हाे ? के यो भ्रामक छ ? के यो अर्ध-सत्य हो ? त्यसकाे जाँचपड्ताल गर्छाै र एउटा निर्क्याेल निकाल्छाैँ ।

चेक ना. [अङ्.]
५. कुनै काम भयो वा भएन भनि पुन: राम्ररी विचार पुर्‍याउने काम ।
६. जाँच ।
७. रुजु, भिडान ।

नेपाली बृहत् शब्दकोश

नेपाल चेकमा प्रकाशित हुने सामग्रीका प्रकार:

झूटो वि. [प्रा. झुट्ठ]
१. असत्य, साँचो नभएको
२. कानुनविरोधी, किर्ते (सबुत, प्रमाण आदि)
३. नमिल्ने वा हुँदै नभएको (दाबी, बयान, समाचार, सूचना आदि)

नेपाली बृहत् शब्दकोश